door Maarten Goos

Dit jaar werd de Prijs van de Zweedse Rijksbank voor Economische Wetenschappen ter nagedachtenis aan Alfred Nobel, beter bekend als de Nobelprijs voor de Economie, toegekend aan Daron Acemoglu (MIT), James Robinson (University of Chicago), en Simon Johnson (MIT). Zij kregen deze prijs voor hun werk over het belang van instituties voor de ontwikkeling van landen. De vraag die centraal staat in hun werk is waarom slechts weinig landen in de wereld democratisch en welvarend zijn. Economen dachten lange tijd dat dit kwam door het juiste klimaat, een bepaalde cultuur of competent leiderschap. Maar Acemoglu, Robinson en Johnson wijzen op het belang van economische en politieke instituties, en de verdeling van macht in de maatschappij. Ze hebben hierover drie lijvige boeken geschreven.

In het boek “Why Nations Fail: The Origins of Power, Prosperity, and Poverty” (2012) beschrijven Acemoglu en Robinson bijvoorbeeld hoe de pest in 1349 de Europese bevolking halveerde. Deze pandemie leidde tot een tekort aan lijfeigenen. In West-Europa versterkte deze schaarste de onderhandelingspositie van lijfeigenen tegenover hun heren, waardoor het feodalisme ten onder ging en de Nederlandse Gouden Eeuw kon worden ingezet. In Oost-Europa betekende de schaarste juist dat lijfeigenen nog meer werden uitgebuit, waardoor ongelijkheid toenam en economische groei eeuwenlang uitbleef.

Als een vervolg op “Why Nations Fail” schreven Acemoglu en Robinson het boek “The Narrow Corridor: States, Societies, and the Fate of Liberty” (2019). Hierin gaan ze dieper in op het ontstaan van sociaaldemocratische samenlevingen zoals de onze. Aan de hand van voorbeelden beargumenteren ze hoe instituties een “smalle uitweg” kunnen bieden tussen een autocratische maatschappij enerzijds of het verzanden in de chaos van een stammensamenleving anderzijds. Een belangrijke les uit het boek is dat onze sociale democratie geen gegeven is maar voortdurend moet bewaakt worden. Een voorbeeld is de Grote Depressie in de jaren 1930, die leidde tot een verzwakking van centrum- en linkse politieke partijen en de opkomst van het nazisme in Duitsland maar tot een versterking van de sociale democratie in Zweden.

In het derde boek “Power and Progress: Our 1000 Year Struggle over Technology and Prosperity” (2023) gaan Acemoglu en Johnson in op de instituties die de Industriële Revolutie mogelijk maakten. De ontdekking in de 19e eeuw van stoommachines, elektriciteit of de verbrandingsmotor hebben niet vanzelf geleid tot een hogere levensstandaard. De omschakeling naar een industriële samenleving ging gepaard met de nodige ellende, zoals slechte woonomstandigheden in de steden en kinderarbeid. Uiteindelijke leidde de Industriële Revolutie toch tot stijgende welvaart en een groeiende middenklasse door investeringen in onderwijs, het ontstaan van vakbonden en politieke medezeggenschap door het algemeen stemrecht.

Zelf ben ik het meest vertrouwd met het werk van Acemoglu. Zijn bijdragen aan de economische wetenschap zijn talrijk. Eén voorbeeld is zijn visie op automatisering en de arbeidsmarkt. Oude modellen, voortbouwend op het werk van econoom en Nobelprijswinnaar Jan Tinbergen, konden moeilijk verklaren waarom ongelijkheid op de arbeidsmarkt zo sterk is toegenomen in de afgelopen decennia. Daarom heeft Acemoglu Tinbergen’s theorie herschreven. Zijn nieuwe theorie legt bloot dat automatisering nefast kan zijn voor een inclusieve arbeidsmarkt.

Acemoglu’s betoog is dan ook dat we te weinig kritisch zijn op de kaalslag die nieuwe technologie zoals AI mogelijk betekent voor onze banen, ons werkplezier, ons welzijn en de saamhorigheid in de maatschappij. Hij vindt dat we AI niet langer moeten inzetten om banen van ons over te nemen, maar juist om middenklassebanen mee op te waarderen. Om dit te kunnen doen, moeten we beter gebruik maken van de instituties die onze arbeidsmarkt vormgeven. Maar jammer genoeg staat het onderwerp van AI nog maar nauwelijks op de agenda bij sociale partners, zoals werkgevers- en werknemersorganisaties, ook in Nederland.

Extra info

Een interview door Sean Carrol’s Mindscape met Daron Acemoglu vind je hier

Een presenatie van “Power and Progress” door Daron Acemoglu vind je hier